Pergi ke kandungan

Idealisme

Mantad Wikipedia

Idealisme nopo nga hogot di kumoinsan koguno id gana falsafah di Leibniz maso kotimpuhunan abad ko-18. Hogot diti ginuno dau montok monuku do pomusarahan di Plato, miampai popibida aspek di do materialisme Epicurean. Woyo pomusarahan diti poposotol do pomusarahan om ideologi nopo nga katapatan id realiti. Mantad abad ko-18 gisom ko-20, hogot diti insaru gunoon montok potolinahas do falsafah. Idealisme nogi nga manahak do doktrin do toinsanai id bontuk fizikal nopo nga orotian maya pomusarahan om nogi roh. Hogot diti naanu mantad boros guas 'idea', iri no tu iso ahal toririmo haro id pomusarahan monikid tulun. Id suang gana falsafah babaino, woyo pomusarahan diti nokosuul kumoinsan di George Barkeley (1685-1753) ii nokoboros do toinsanai bontuk fizikal nopo nga haro nilai idea. Idealisme nogi nga abarasan do au kopiunung do gana koilaan teologi, sabab koilaan teologi poposondiu do toinsanai bontuk fizikal nopo nga winorun do Kinoringan.

Epistemologi

[simbanai | simbanai toud]

Tumanud huyada di Plato, Idealisme nopo nga monuku do pomogunan ii haro id pomusarahan sosongulun, mantad di pomusarahan diti poposotol do ahal-ahal di poinghompit do idea om popinraat do ahal-ahal metarial. Realiti nopo bagi do idealis nga ohuyad do psikologi, pomusarahan om au popohompit do jirim.

Perspektif tinimungan Filasafat

[simbanai | simbanai toud]
    • Fichte momoguno do idealisme subjektif, ii no tu poposotol do toinsanai pomusarahan iri koimbulai mantad rahung do koilaan-koilaan pointantu, om arahung nogi do taang koposion do sosongulun di momomusoro miagal ko taang moral, koingkawasan status koposion om kalalaab do toilaan. Fichte nogi nga notutunan sabaagi sosongulun di minonimpuhun do idealisme id Jerman.
    • Hegel pinopoimbulai do idealisme subjektif om objektif montok popotolinahas do tesis om antitesis. Tumanud dau, idealisme it bobos mutlak nopo nga otutunan sabaagi sintesis iri no tu kopoosilan do iso pomusarahan mantad proses tesis om antitesis.
    • Immanuel Kant minonghuyad do idealisme id aspek transedental toi ko idealisme kritis. Id suang pomusarahan diti, suang do koinganan nopo nga au okiro sabaagi objek, om poposotol nogi do liwang om timpu nopo nga bontuk intuisi do tulun id suang koposion.

Ogumu po filasafat suai it nakaanu monghuyad pomusarahan diolo kokomoi diti aspek idealisme, miagal ko ii Barkeley, Jonathan Edwards, Howison, Edmund Husserl, Messer om suai po.