Pergi ke kandungan

Rangalau

Mantad Wikipedia

Rangalau
Rangalau di au noungkonitan om noungkonitan
A bundle of fuzzy red fruits on woody stems
Rangalau
Scientific classification Edit this classification
Kingdom: Plantae
Clade: Tracheophytes
Clade: Angiosperms
Clade: Eudicots
Clade: Rosids
Order: Sapindales
Family: Sapindaceae
Genus: Nephelium
Species:
N. lappaceum
Binomial name
Nephelium lappaceum
Synonyms[3]
List
    • Dimocarpus crinitus Lour.
    • Euphoria glabra Blume
    • Euphoria nephelium DC.
    • Nephelium obovatum Ridl.
    • Nephelium pallens Radlk.
    • Nephelium rambutan Schnizl.
    • Scytalia crinita Raeusch.
    • Scytalia rimosa Roxb.

Rangalau (ngaran botani: Nephelium lappaceum) nopo nga Spesies puun i mongua id paganakan Sapindaceae.[4] Mantad ii id kinoyonon tropika Asia Tenggara[5][6] kaampai no Vietnam, Laos, Kemboja, Thailand, Myanmar, Malaysia, Indonesia om Sri Lanka.[7][8] Tanom nopo diti nga ogumu id Asia Tenggara om haro okuri id Sri Lanka, New Guinea, Australia, Amerika om Afrika.

Pobolion o tua dii miampai ahata om au alaid o tinahanan.[6]

Pomungaranan

[simbanai | simbanai toud]

Ngaran rangalau id malayu (rambutan) (Jawi: ‏رمبوتن‎‎) naanu mantad hogot rambut miampai dohuri -an tu' kulit dii noponu do hulu di asapou.[5]

Puun rangalau malar otomou i sumuni korikot do kinawas 15 - 24 toi ko' 30 meter.[9][10] Poingulud do mogisoli-oli o roun-roun dau id palapa 14-30 sm ninaru, sanrawo palapa roun kiharo 2-11 tanak roun i kituku 5-28 sentimeter ninaru om 2 -10 sm linaab, Hari tolu kawo rangalau i ointutunan maya bontuk tanak roun do puun.[4]

Haro iso ( kusai toi ko' tondu) toi ko' duo kawo bunga i mimbulai id sanwatang puun rangalau. Bunga kusai om bunga tondu nopo nga kibontuk do cakera 2.5 - 5 mm linaab, kiwarana opurak, osilou om otomou, om aiso kulupak id rawo 15-30 ninaru; bunga kusai kiharo sulur nga aiso pistil om bunga tondu nopo nga kiharo cepu debunga i pointobon.[9]

Kawo tua' nopo nga drup i kibontuk obolugu alabi 3-6 sm (alalambat gisom 8 sm) ninaru om 3-4 sm linaab. Sanrawo tua' rangalau haro 10-20 tua'. Kulit di noponu 'tobuk' tanaru (spinterns) i ouhan do kumilong om monokodung kumaa transpirasi tua' i mongorumbak do kosonongo' di tua'.[11] Onsok songinan tua' rangalau kalapas 5 gisom 10 tadau i kiwarana aragang, osilou toi ko' orin. Suang nopo nga kiwarana opurak om olobot do babang miampai roso oomis[4], momolopot iti do songinan linso di oluning om kiwarana sokulat miampai garit longkod 1-1.3 sm.[9]

Suang mineral id tua' rangalau nopo nga 22 kalsium, 6 protein, 2.5 zat bosi om 5 natrium; suang vitamin id tua' rangalau nopo nga 49 vitamin K, 0.01 vitamin B1, 0.04 vitamin B2, 0.1 niasin om 38.6 vitamin C.

Panakagan

[simbanai | simbanai toud]

Puun rangalau milo tonomon maya linso toi ko' pioputan. Linso rangalau nopo nga kawo rekalsitran. Linso diti milo poosokon id suang kutak panatakan om nuru poundolihon id polibeg kituku 20 x 25 cm soira korikot kinawas lobi kuang 30 cm. Linso diti milo nogi tilombuson poosokon id polibeg. Kosoruan nogi do rangalau diti milo pasakagon miampai ralan pioputan. Wonsoyon pioputan mato sobul diti soira ginayo puun kaagal batang pinsil om pinopoimbulai do roun wagu.

Pananaman

[simbanai | simbanai toud]

Luang pananaman kituku 60 x 60 x 60 cm nuru potoundaon miampai sinodu 10 m id sistom pananaman tolu toi ko' apat pasagi miagal. Tana i pinorolot miampai 10 - 15 kg baja organik om 0.5 kg kg baja fosfat nuru gunoon sabaagi baja guas.

Kotimpuunan timpu rumasam nopo nga maso i kosuodng kopio montok popotimpuun karaja pananaman id dumo. Tanak guas i wagu tinanom nuru tamangan miampai struktur pongolig miagal do palapa roun piasau. Milo somponon montok mongumolig kosoguban tana om manamong sunion sakot.

Pomiaraan tanom

[simbanai | simbanai toud]

Montok pomiaraan, nuru do tangkason montok popogirot do puun om mombontuk kanopi miampai no do popoinggumu kopoosilan do tua'. Tangkason iti maya sistom mongukab id tanga ii mositi iduon o cabang om tunai waig mantad puun. Boogian raan nopo nga iduon om nuru do rawaton miampai kakamot perawat puun (tree dressing).

Mongidu sakot nopo nga milo wonsoyon maya manual, kimia toi ko' mekanikal. Pengawalan rumpai maya mekanikal nopo nga wonsoyon momoguno do traktor om mongikit tenaga kukumalaja. Kapatayadan rasun kimia montok lalang om sakot nogi nga milo wonsoyon momoguno do glyphosate toi ko' paraquat.

Wonsoyon miampai papatayad toi ko' tonomon id bontuk pakit id posorili puun id pompod do kanopi. Pamajaan di osulimbang om pointatap nopo nga kajamin kosunion di olidas om kopoosilan takawas id taang do kinogoyoon puun.

Panarampasan momirumbak

[simbanai | simbanai toud]

Pananaman rangalau koizaai nopo nga osinggawa mantad momiimirumbak om panakit gulu. Panakit kulapuk nopo nga au asaru nga somonu oontok id boogian do raan puun. Woyo manamong panakit diti nopo nga miampai papatayad rasun kulat Benomyl.

Panarampasan aasil

[simbanai | simbanai toud]

Puun rangalau nopo nga kaanu papalabus aasil solinaid nopo nga tolu toun kopongo do atanom. Tua' rangalau nopo nga maganu timpu do 90-120 tadau pogulu do oonsok. Koundolihon wotik mantad otomou kumaa osilou toi ko' aragang nopo nga popokito do tanda noonsok no o rangalau om milo no onuon. Tumanud do klon rangalau, aasil do insan timpu nopo nga id pialatan do 80-200 kg/sompuun. Tua'ua wagu ii naanu nopo nga milo posuangon id bakul om ilagon do poimpudot do tiso om tiso. Kopoopian nopo do tua di opudot nga momorumbak do tua rangalau gisom do koitom om oruhai do orumbak o hulu dau.

Kawo-kawo rangalau

[simbanai | simbanai toud]
  1. Rangalau tanak sikul (رامبوتن بودق سکوله)
  2. Rangalau gula watu (رامبوتن ݢولا باتو)
  3. Rangalau kawin (رامبوتن کاوين)

Tadon do klon diti nopo nga mantad do Singapura om pinodopitor ontok wulan Gomot 1946. Tua' nopo nga agayo om kibontuk do obundui. Kulit nopo nga kiwotik aragang om tobuk nopo nga sederhana anaru om okuri. Tonsi nopo nga akapal om sederhana okodou miampai roso oomis om kijuus.

Lohowon o klon diti sabaagi do Muar Gading ii nodopitor ontok 10 Milatok 1955 om kitadon mantad Sungai Abang, Muar, Johor. Kulit nopo nga kiwotik osilou, kibontuk obulugu, agayo om kitobuk di aparad nga okuri om oniba. Tonsi nopo nga akapal, sederhana okodou miampai roso do sederhana oomis, om kijuus.

Rangalau kawo diti nopo nga lohowon sabaagi do 'Khaw Tow Bak' mantad do Pulau Pinang ii nodopitor ontok do 7 Mahas 1970. Ginayo tua' nopo nga mogisuusuai mantad sederhana agayo gisom do agayo. Tua' nopo nga kibontuk obulugu obundur. Kulit nopo nga aragang miampai tobuk di aparad om oniba. Tonsi nopo nga akapal, olomok, oomis om kijuus. Lapisan selaput nopo do linso nga oidu' miampai do tonsi.

Klon diti nopo nga lohowon sabaagi do 'Oh Heok' mantad do Pulau Pinang om nokodopitor ontok 17 Mahas 1970. Kulit nopo nga osilou aragang-ragang. Ginayo tua' nopo nga agayo, obundui, kitobuk halus om sederhana anaru. Tonsi nopo nga akapal, lekang, pejal om sederhana oomis. Lapis linso nopo nga katanud do tonsi.

Ointutunan miampai ngaran 'Chai Taw Cheng' om nokodopitor ontok 17 Mahas 1970. Ginayo nopo nga sederhana agayo, kikulit onipis om kiwotik aragang osilou-silou, tobuk nopo nga anaru om kiwotik otomou. Tonsi nopo nga lekang, pejas om roso nopo nga oomis.

Klon 'Che Embong' nopo nga mantad do Kelantan om nokodopitor ontok 23 Madas 1970. Ginayo tua' nopo nga sederhana anaru. Kulit nopo nga kiwotik aragang osilou-silou om sederhana agayo. Tonsi nopo nga akapal, pejal om oomis o roso dau.

Ointutunan nogi miampai ngaran do 'Deli Cheng' mantad do Pulau Pinang om nokodopitor nogi ontok do 17 Mahas 1970. Kiwaa tua' kitowik aragang di agayo om kibontuk obolugu obundui. Tobuk nopo nga sederhana anaru om aparad. Tonsi dau nopo nga lekang, akapal, pejal om sederhana oomis. Lapisan selaput linso nopo nga katanud miampai do tonsi.

Ointutunan miampai ngaran do 'Lekang Nyior' mantad do Gurun, Kedah om nokodopitor ontok 14 Mansak 1980. Tonsi nopo nga agayo, kiwotik aragang om kibontuk obulugu obundui. Tonsi nopo nga lekang, oomis om okoring tokuri. Kulit do linso nopo nga oidu katanud do tonsi nogi.

Ointutunan miampai ngaran 'Rong Rien' toi ko' 'Tanak Sikul'. Tadon nopo diti nga mantad Thailand om nokodopitor ontok 1 Mahas 1981. Saiz tua' diti nopo nga sederhana tagayo (40 gm/tua'), obundui om kulit nopo nga kiwotik aragang. Tonsi nopo nga oomis, lekang om okodou.

Kiwaa nopo piipiro varieti ii natanom id Malaysia nga onom no varieti di ointutunan kopio ii nopo nga R134, R156 (Muar Gading), R162 (Ong Heok, R170 (Deli Cheng), R191 (Tanak Sikul) om R193 (Deli Baling). Konom-onom klon diti nopo nga mogisuusuai mantad aspek do tua', tonsi om taang koomison.

Intangai nogi

[simbanai | simbanai toud]
  1. Barstow, M. (2017). "Nephelium lappaceum". IUCN Red List of Threatened Species. 2017: e.T33266A67808476. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T33266A67808476.en. Linoyog ontok 19 November 2021.
  2. "Nephelium lappaceum". Integrated Taxonomic Information System. Linoyog ontok 18 September 2010.
  3. "Nephelium lappaceum L." World Flora Online. World Flora Consortium. 2023. Linoyog ontok 30 June 2023.
  4. 4.0 4.1 4.2 Hean Chooi Ong (2006). Buah: khasiat makanan & ubatan. Kuala Lumpur, Malaysia: Utusan Publications. pp. 22, 124. ISBN 9789676118929.
  5. 5.0 5.1 Morton, J. F. (1987). Fruits of Warm Climates. West Lafayette, Indiana, Amerika Syarikat: Center for New Crops & Plant Products, Purdue University Department of Horticulture and Landscape Architecture. pp. 262–265.
  6. 6.0 6.1 Le Bellec, F. (Jun 2014). "Rambutan: The hairy cousin from the tropics". FruiTrop. No. 223. CIRAD. pp. 28–33. Linoyog ontok 14 Disember 2022.
  7. Gut Windarsih; Muhammad Effendi (Mei 2019). "Morphological characteristics of flower and fruit in several rambutan (Nephelium lappaceum) cultivars in Serang City, Banten, Indonesia". Biodiversitas Journal of Biological Diversity. 20 (5). doi:10.13057/biodiv/d200537.
  8. Tindall, H. D. (1 Januari 1994). Rambutan Cultivation. Pertubuhan Makanan dan Pertanian. ISBN 978-92-5-103325-8.
  9. 9.0 9.1 9.2 "The Rambutan information Website". Panoramic Fruit Farm, Puerto Rico. Linoyog ontok 14 Momuhau 2022.
  10. Grant, Amy (19 Ngiop 2021). "Rambutan Growing Tips: Learn About Rambutan Tree Care". Gardening Know How. Linoyog ontok 14 Momuhau 2022.
  11. Arevalo-Galarza, M.L; Caballero-Perez, J.F.; Valdovinos-Ponce, G.; Cadena-Inigues, J.; Avendano-Arrazate, C.H. (Gomot 2018). "Growth and historogical development of the fruit pericarp in rambutan (Nephelium lappaceum Linn.)". Acta Horticulturae (1194): 165-172.

Pautan labus

[simbanai | simbanai toud]